„Stanowi Pan konkurencję dla populistycznych ideologów” – Nagroda Viadriny dla prof. dr hab. Krzysztofa Ruchniewicza

1 czerwca 2023 roku historyk i publicysta prof. dr hab. Krzysztof Ruchniewicz w wypełnionej po brzegi sali Logensaal odebrał 22. Nagrodę Viadriny. Dyrektor Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego został uhonorowany za swoją niestrudzoną pracę naukową i publicystyczną na rzecz polsko-niemieckiego porozumienia. Nagrodę Towarzyszącą otrzymał projekt „Tłumaczenie literackie w polsko-niemieckim dialogu kulturowym” Fundacji im. Karla Dedeciusa.

„Demokracje i społeczeństwa otwarte potrzebują rytuałów – i ta dzisiejsza uroczystość wręczenia nagród jest ważnym rytuałem naszego otwartego społeczeństwa” – powiedział laudator Basil Kerski, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku, na początku swojego przemówienia do zgromadzonych gości. Byli wśród nich także najważniejsi przedstawiciele świata polityki, nauki i społeczeństwa obywatelskiego zajmujący się relacjami polsko-niemieckimi. To otwarte społeczeństwo znajduje szczególny wyraz w polsko-niemieckim porozumieniu – tu Kerski zgodził się ze wspomnianą publicznością i pozostałymi mówcami tego popołudnia.

Gospodarz uroczystości i prezydent Viadriny prof. dr hab. Eduard Mühle od obecnej trudnej sytuacji porozumienia na płaszczyźnie wielkiej polityki przeszedł do swojej wieloletniej osobistej znajomości z laureatem, którego pracę magisterską i rozprawę doktorską przed laty przychylnie recenzował. Mühle otrzymał spontaniczny aplauz za stwierdzenie, że misja założycielska Viadriny, polegająca na wykorzystaniu wszystkich jej możliwości do promowania porozumienia z Polską, w żadnym wypadku nie straciła na aktualności. „Wręcz przeciwnie: w świecie, w którym Europa znalazła się w sytuacji poważnego zagrożenia w związku ze zbrodniczą inwazją Rosji na Ukrainę, tym ważniejsze jest, aby Niemcy i Polacy byli blisko siebie jako bezpośredni sąsiedzi i wspólnie pracowali nad dalszym rozwojem Unii Europejskiej, nad dokończeniem idei zjednoczenia”.

Bieżące wydarzenia zdominowały również laudację Basila Kerskiego. Nawiązał on do incydentu w Niemieckim Instytucie Historycznym (DHI) w Warszawie, gdzie zaledwie kilka dni wcześniej poseł na Sejm brutalnie uniemożliwił wygłoszenie wykładu przez znanego badacza Holokaustu, prof. dr. Jana Grabowskiego. „Demokraci w Polsce są w szoku, ponieważ obrazy z DHI przywołują wspomnienia autorytarnych i faszystowskich rewolucji lat trzydziestych”. Kerski stwierdził, że naukowcy tacy jak Krzysztof Ruchniewicz są atakowani przez nacjonalistyczną propagandę w Polsce za wykorzystywanie wyników badań i ingerencję dziennikarską w celu przedstawienia obrazu historii niezależnego od propagandy państwowej. „Stanowią konkurencją dla populistycznych ideologów, ponieważ starają się przekazywać tę wiedzę szerszemu społeczeństwu. W ten sposób wnoszą istotny wkład w umacnianie kultury demokratycznej”. – powiedział Kerski.

Laudator odniósł się również do wiedzy Ruchniewicza na temat reparacji i odszkodowań oraz do jego badań nad polsko-niemiecką historią sąsiedztwa, która ma fundamentalne znaczenie dla współczesnego porozumienia. Podkreślił także znaczenie Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta, które Ruchniewicz współtworzył w 2002 roku: „Europejska solidarność, empatia w stosunku do sąsiadów, poczucie wspólnoty losu powstają również dzięki wiedzy, świadomości kulturowej i spotkaniom między ludźmi. Stąd Centrum im. Brandta jest miejscem wzmacniania europejskiej świadomości i międzynarodwej solidarności”.

Wyraźnie wzruszony Krzysztof Ruchniewicz odebrał Nagrodę i w krótkim przemówieniu podziękował m.in. swoim nieżyjącym już rodzicom, którzy mimo wojennych przeżyć nie przekazali mu nienawiści do Niemców. Wyraził uznanie dla wielu osób, które towarzyszyły mu w jego drodze – od nauczycielki języka niemieckiego w liceum, przez kontakty akademickie i zawodowe, aż po żonę Małgorzatę. Nagrodę Viadriny traktuje jako uznanie, ale i zobowiązanie: „Liczę, że przekazany dziś laur stanie się także kolejnym impulsem, by jeszcze intensywniej rozwijać kontakty między naszymi uczelniami, zacieśniać jeszcze mocniej i efektywniej już funkcjonujące relacje”. W mieście położonym bezpośrednio na granicy ludzie być może czasami zapominają, jak ważne było przystąpienie Polski do UE, stwierdził i dodał: „Nagrodę traktuję również jako wezwanie, bym czynił wszystko, co tylko możliwe, by te bariery nie wyrosły na nowo ”.

Przyznanie tegorocznej Nagrody Towarzyszącej trzem studentkom i studentowi z projektu „Tłumaczenie literackie w polsko-niemieckim dialogu kulturowym” pokazało, w jaki sposób te bariery są pokonywane w praktyce na Uniwersytecie Europejskim. Nagrodą w wysokości 1000 euro jury uhonorowało inicjatywę Fundacji im. Karla Dedeciusa, która zajmuje się polsko-niemieckim przekładem literackim. Od 2016 roku polscy studenci germanistyki i niemieccy studenci polonistyki spotykają się co dwa lata pod kierunkiem dr Ilony Czechowskiej, aby zajmować się twórczością znanych poetów. „To było wspaniałe doświadczenie: spotkać zarówno laureatów Nagrody im. Karla Dedeciusa Monikę Muskałę i Thomasa Weilera, jak i studentów z różnych uniwersytetów w Niemczech i Polsce” – powiedziała Sonja Roske po odebraniu nagrody.

Do studentek i studentów takich jak ona odniósł się w dobitnych słowach Basil Kerski, który powiedział, że „pomimo ciemnych chmur na europejskim niebie” ma nadzieję na dialog polsko-niemiecki również ze względu na zaangażowanie zgromadzonych na sali: „Pokój w Europie znowu w decydującym stopniu zależy od polsko-niemieckiej współpracy, nie tylko na szczeblu państwowym, ale także w sferze naukowej, uniwersyteckiej i społeczeństw obywatelskich”.

tekst: Frauke Adesiyan
tłumaczenie: Agnieszka Lindner
zdjęcia: Heide Fest

Informacja prasowa z okazji wręczenia Nagrody Viadriny

Nagranie wideo z uroczystości wręczenia 22. Nagrody Viadriny